1.ประวัติการก่อสร้างเขื่อนแก่งกระจาน

ภายหลังที่เขื่อนเพชรเสร็จไปแล้ว  8  ปี คือ ในปี พ.ศ. 2501  การใช้น้ำจากแม่น้ำเพชรบุรี ได้ทวีจำนวนขึ้นสูงมาก โครงการนี้ต้องรับใช้ราษฎร ทั้งการส่งน้ำเพื่อการกสิกรรมและการส่งน้ำเพื่ออุปโภคบริโภค เป็นการเลยจุดประสงค์ของการวางโครงการไว้เบื้องต้นแล้ว  ดังเช่น

                        ที่ตำบลหัวหิน ต้องส่งน้ำให้เทศบาลเพื่อการประปา นอกเหนือไปจากการส่งน้ำให้ราษฎรเพื่อการบริโภคและให้รถไฟใช้อันเป็นจุดประสงค์เดิม คลองส่งน้ำสายหัวหินจากกิโลเมตรที่ 20 มาถึงกิโลเมตรที่ 41  ได้คำนวณไว้สำหรับส่งน้ำเพื่อการบริโภคเท่านั้น บัดนี้ราษฎรที่มีพื้นที่ดินตามคลองต่างก็ขอใช้น้ำเพื่อการกสิกรรมด้วย

                        ที่นิคมสร้างตนเองเขื่อนเพชร ต้องขุดคลองซอยออกจากคลองซอย 2 ขวา ของคลองส่งน้ำสายใหญ่1  เพื่อส่งน้ำไปช่วยการกสิกรรมในพื้นที่ของนิคม

                        อนึ่ง ในระยะนี้ปรากฏว่า พื้นที่นาสองฝั่งแม่น้ำเพชรบุรี ในเขตอำเภอบ้านลาด อำเภอเมือง ซึ่งอยู่นอกเขตโครงการลงไปจนถึงอำเภอบ้านแหลม ขาดแคลนน้ำสำหรับใช้ในการกสิกรรม ราษฎรได้พยายามช่วยตัวเองด้วยการสูบน้ำ และปิดทำนบชั่วคราวกั้นแม่น้ำเพชรบุรี ในท้องที่อำเภอบ้านแหลม เพื่อทดน้ำขึ้นไว้ใช้ในการกสิกรรมตอนต้นฤดู ทำนบนี้ต้องทำกันทุกปี บางปีทำกันหลายครั้ง เพราะถูกน้ำพัดเสียหายไปก่อนหมดความต้องการ จนถึงขอร้องให้กรมชลประทานจัดสร้างเขื่อนทดน้ำถาวรขึ้นแทน แต่การสร้างเขื่อนดังกล่าวนี้เป็นวิธีที่ผิดหลักการและได้ผลไม่คุ้มค่า จึงจำเป็นต้องแก้ไขโดยขยายเขตการส่งน้ำของโครงการที่ได้วางไว้เดิมลงไปช่วยเหลือ ฉะนั้น ถ้าได้โครงการแก่งกระจานขึ้นเพื่อเก็บน้ำที่เหลือใช้ในฤดูฝนไว้แล้ว ปัญหาการขาดแคลนน้ำก็จะหมดไป และยังจะเป็นการช่วยเหลือราษฎร์ให้ได้ทำการเพาะปลูกพืชไร่ในฤดูแล้งด้วย และประกอบกับราษฎรได้เห็นผลจากการทำนาในเขตการชลประทานได้รับผลคุ้มค่าและมีรายได้เพิ่มขึ้นก็ยิ่งมีความสนใจที่จะให้ทำการชลประทานเพิ่มขึ้น

                        ด้วยเหตุนี้กรมชลประทานจึงได้เริ่มทำการสำรวจและวางผังระบบการชลประทาน กับวางโครงการแก่งกระจานนี้ขึ้นในปี พ.ศ. 2501 และหลังจากที่ได้ทำการสำรวจแล้วก็ได้เสนอโครงการนี้ไปยังสภาพัฒนาการเศรษฐกิจแห่งชาติ เพื่อขอความเห็นชอบและขออนุมัติจากรัฐบาล ซึ่งก็ได้รับอนุมัติและจัดโครงการแก่งกระจาน เป็นโครงการในแผนพัฒนาการเศรษฐกิจแห่งชาติ โดยให้เริ่มดำเนินการตั้งแต่ปี พ.ศ. 2504 เป็นต้นมา

                        งานในโครงการระยะนี้ประกอบด้วยการก่อสร้างเขื่อนแก่งกระจาน

                        เขื่อนแก่งกระจานสร้างกั้นแม่น้ำเพชรบุรี ที่ตำบลสองพี่น้อง  อำเภอท่ายาง ( ปัจจุบันเปลี่ยนชื่อเป็นตำบลแก่งกระจาน  อำเภอแก่งกระจาน)  บริเวณเขาเจ้าและเขาไม้รวกประชิดเข้าหากัน มีเนื้อที่ลุ่มน้ำเหนือเขื่อน 2,200  ตารางกิโลเมตร เขื่อนนี้อยู่ทางเหนือน้ำของเขื่อนเพชรขึ้นไป 66  กิโลเมตร ตอนเหนือเขื่อนทั้งสองฝั่งแม่น้ำ มีเขาล้อมรอบจะกลายเป็นอ่างเก็บน้ำ เก็บน้ำได้ 710 ล้านลูกบาศก์เมตร ครอบคลุมพื้นที่ซึ่งเป็นป่าอยู่เดิมเป็นอานาเขต 50 ตารางกิโลเมตร และมีความยาวจากเหนือเขื่อนขึ้นไปตามลำน้ำ 25  กิโลเมตร  ตอนกว้างที่สุด 15  กิโลเมตร

                        ตัวเขื่อนกั้นแม่น้ำเป็นเขื่อนดินสูง 58  เมตร  ความยาวตามสันเขื่อน 760  เมตร  สันเขื่อนกว้าง  8  เมตร ฐานตอนที่กว้างที่สุด  250  เมตร มีท่อส่งน้ำจากเขื่อนเป็นท่อคอนกรีตเสริมเหล็ก ทางด้านเหนือน้ำเป็นรูปกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง 3.50  เมตร ทางด้านท้ายน้ำเป็นรูปเกือกม้า สูง 5.25  เมตร มีประตูปิดเปิดให้น้ำไหลผ่านได้ตามที่ต้องการจนถึง 75 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที

                        นอกจากตัวเขื่อนกั้นแม่น้ำแล้ว มีเขื่อนดินปิดช่องเขาขาดอีก  2  แห่ง คือ

                                                แห่งที่ 1 สูง  36  เมตร  ความยาวตามสันเขื่อน  305  เมตร สันเขื่อนกว้าง  8  เมตร ฐานตอนที่กว้างที่สุด  160  เมตร

                                                แห่งที่ 2 สูง  24  เมตร  ความยาวตามสันเขื่อน  255  เมตร สันเขื่อนกว้าง  8  เมตร ฐานตอนที่กว้างที่สุด  100  เมตร

                        เพื่อความปลอดภัยของตัวเขื่อนไม่ให้น้ำล้นข้ามได้ จึงต้องมีทางระบายน้ำล้น สันทางระบายยาว  110  เมตร ซึ่งสามารถระบายน้ำที่เกินความต้องการได้  1,380   ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที

การดำเนินงานก่อสร้างเขื่อนแก่งกระจาน

                        งานก่อสร้างเขื่อนแก่งกระจาน ซึ่งได้สำเร็จลุล่วงมาด้วยดี เป็นงานที่กรมชลประทานดำเนินการสำรวจทางด้านต่างๆ เองโดยตลอด นอกเหนือจากการทำแผนที่บริเวณอ่างเก็บน้ำทั้งทางอากาศและทางพื้นดิน ซึ่งได้รับความร่วมมือจากกรมแผนที่ทหาร ส่วนงานออกแบบเป็นงานที่ดำเนินการร่วมกันระหว่างกรมชลประทาน กับบริษัทที่ปรึกษาทางวิศวกรรม คือบริษัท Engineering Consultants Inc. เมือง Denver    ในมลรัฐ  Colorado  ประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งกรมชลประทานจ้างมาเป็นบริษัทที่ปรึกษา ตามเงื่อนไขแห่งการกู้เงินจากธนาคารโลก

                        การดำเนินงานร่วมกันนี้ บริษัทที่ปรึกษาจะส่งเจ้าหน้าที่ของบริษัทส่วนหนึ่งเข้ามาร่วมทำงานออกแบบกับกรมชลประทานที่กรุงเทพฯ และออกไปให้คำแนะนำในการปฏิบัติงานในสนาม ซึ่งกรมชลประทานดำเนินการก่อสร้างเอง โดยวิธีนี้จะทำให้ข้าราชการของกรมชลประทานเกิดความชำนาญในการปฏิบัติงานยิ่งขึ้น

                        สำหรับงานก่อสร้างได้เริ่มดำเนินการตั้งแต่ พ.ศ. 2504  ซึ่งเป็นปีแรกที่ได้รับงบประมาณค่าก่อสร้าง เป็นลำดับมาดังนี้

งานก่อสร้างขั้นเตรียมการเบื้องต้น

                        ได้เริ่มสร้างถนนจากเขื่อนเพชร  เข้าที่ตั้งเขื่อนแก่งกระจาน ในต้นปี 2504 เป็นถนนดินลุกรังกว้าง  10  เมตร  ยาว  27  กิโลเมตร   งานก่อสร้างถนนพร้อมทั้งสะพานและท่อลอดถนนได้แล้วเสร็จภายใน 10 เดือน

                        ส่วนงานถางป่าบริเวณที่ตั้งเขื่อน ได้เริ่มในกลางปี  2504  บริเวณนี้เป็นป่าทึบชุกชุมด้วยไข้ป่า มีสัตว์ป่าชนิดต่างๆ เช่น เสือกวาง เก้ง ลิง ชะนี ตลอดจนนกและไก่ป่าเป็นจำนวนมาก เมื่อกรมชลประทานได้เข้าไปทำงาน สัตว์เหล่านี้ก็ได้หลบหนีเข้าไปอาศัยในป่าลึกทางเหนือน้ำขึ้นไป การถางป่านี้ได้ทำทั้งด้วยแรงคนและรถแทรกเตอร์ และงานส่วนใหญ่ได้เสร็จในกลางปี 2505                   

                        เมื่อได้ถางป่าเสร็จไปเป็นบางส่วน ก็เริ่มสร้างบ้านพักที่ทำการ โรงงาน โรงพยาบาล  โรงไฟฟ้า  น้ำประปา  ตลอดจนถนนในบริเวณงานก่อสร้างและงานถางป่าบริเวณอ่างเก็บน้ำเป็นงานในลำดับต่อมา

ที่มา: จากโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาเพชรบุรี