2. งานสร้างเขื่อนแก่งกระจาน

                        งานหลักของเขื่อนแก่งกระจาน แบ่งออกไปเป็น 5 งาน คือ

                                                1. เขื่อนใหญ่กั้นแม่น้ำ

                                                2. เขื่อนปิดช่องเขาขาดแห่งที่ 1

                                                3. เขื่อนปิดช่องเขาขาดแห่งที่ 2

                                          4. ท่อส่งน้ำจากเขื่อนใหญ่

                                                5. ทางระบายน้ำล้น

                        งานก่อสร้างได้เริ่มตามลำดับมาดังนี้

2.1. ท่อส่งน้ำจากเขื่อนใหญ่  ( Outlet  Works )

            ท่อส่งน้ำจากเขื่อนใหญ่เป็นท่อคอนกรีตเสริมเหล็ก ฝังขวางใต้เขื่อนใหญ่ ตัวท่อทางด้านเหนือน้ำเป็นรูปกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง 3.50  เมตร  ทางด้านท้ายน้ำเป็นรูปเกือกม้าสูง 5.25  เมตร  ความยาวท่อ  202  เมตร  มีหอรับน้ำทางด้านเหนือน้ำ (Intake Tower) มีห้องติดบานระบาย (Gate Chamber ) อยู่ตอนกลางท่อในแนวสันเขื่อน บานระบายในตัวท่อซึ่งมี 2 ช่อง ๆ ละ 2 ชุด เป็นบานระบายขนาดใหญ่ ซึ่งรับแรงดันได้สูง (High Pressure Gate) ขนาด 1.80 x 2.60  เมตร ช่องละ 1 บาน และบานระบายเล็กทำหน้าที่ควบคุมการส่งน้ำ ( Regulating Gate ) ขนาด 1.60 x 1.75  เมตร อีกช่องละ 1 บาน ทางด้านท้ายน้ำมีหอบังคับการ (Control  House) สำหรับปิดเปิดบานระบาย

                        ได้เริ่มเปิดหน้าดินและระเบิดหินร่องสำหรับสร้างตัวท่อเมื่อเดือนเมษายน  2505 แล้วทำการอัดแดน้ำปูนเพื่อป้องกันการรั่วซึมใต้ฐานราก จนถึงเดือนสิงหาคมปีเดียวกัน จึงได้เริ่มเทคอนกรีตตัวท่อและเทคอนกรีตตัวหอรับน้ำทางด้านเหนือน้ำ ห้องติดตั้งบานระบาย หอบังคับการด้านท้ายน้ำต่อเป็นลำดับมา งานคอนกรีตของท่อส่งน้ำได้เสร็จในปลายปี 2056 เป็นคอนกรีตทั้งสิ้น 8,200  ลูกบาศก์เมตร

                        ส่วนการติดตั้งบานระบายภายในตัวท่อนั้น ได้เริ่มในเดือนกันยายน 2507 และเสร็จในเดือนธันวาคม ปีเดียวกัน

                        ในระยะนี้ได้ผันน้ำจากตัวแม่น้ำเดิม ให้ไหลผ่านทางท่อส่งน้ำนี้ตลอดมา โดยให้ผ่านช่องใต้คอห่านของหอรับน้ำ ( Diversion  Openning ) จนถึงเดือนเมษายน 2508  จึงได้ทำการอุดช่องใต้คอห่านนี้ แล้วทำการเก็บน้ำในอ่างตั้งแต่เวลานั้นเป็นต้นมา เป็นการเก็บกักน้ำก่อนกำหนดที่กะไว้เดิม 1 ปี

2.2 เขื่อนใหญ่  ( Main   Dam )

            เขื่อนใหญ่กั้นแม่น้ำเป็นเขื่อนดิน มีแกนเป็นดินเหนียว ตัวเขื่อนออกจากแกนแบ่งการถมเป็นเขต ( Zone ) ต่างๆ โดยใช้ดินและหิน ตลอดจนกรวดทรายแตกต่างกันออกไปตามเขต

                        ขนาดและระดับของเขื่อนมีดังนี้

                                                เขื่อนสูง                                                                           58                  เมตร

                                                ความยาวตามสันเขื่อน                                  760                  เมตร

                                                สันเขื่อนกว้าง                                                               8                  เมตร

                                                ฐานตอนกว้างที่สุด                                           250                  เมตร

                                                ระดับสันเขื่อน                                          + 106                        เมตร ( ร.ท.ก. )                                    

                                                ระดับน้ำเก็บกัก                                        +    99                        เมตร ( ร.ท.ก. )

                                                ระดับกั้นแม่น้ำเดิม                               +     55                        เมตร ( ร.ท.ก. )

                        การสร้างเขื่อนได้ทำส่วนที่อยู่บนตลิ่งทางฝั่งซ้ายของแม่น้ำก่อน โดยได้เริ่มถางป่าและเปิดหน้าดินบริเวณฐานของเขื่อนตั้งแต่ต้นปี 2505 มาจนถึงเดือนตุลาคม ในปีนั้นจึงได้เริ่มเจาะร่องแกนดินเหนียวอัดฉีดน้ำปูนเพื่อป้องกันการรั่วซึมใต้ฐานรากและเริ่มถมดินตัวเขื่อน การถมดินในระยะนี้ได้ใช้เครื่องจักรเครื่องมือที่ใช้งานมานานปี ซึ่งกรมชลประทานมีอยู่ทำงานไปพลางก่อน จนถึงเดือนมกราคม  2507  จึงได้รับเครื่องจักรเครื่องมือที่ซ้อด้วยเงินกู้จากธนาคารโลกทยอยกันเข้ามา การถมดินจึงทำได้อย่างรวดเร็วขึ้น และในเดือนพฤศจิกายนปีนั้นได้ปิดทำนบชั่วคราวกั้นแม่น้ำเพชรบุรี เพื่อทำงานฐานรากตัวเขื่อนทางฝั่งขวา คือตอนที่อยู่ในแม่น้ำและได้ถมดินขึ้นมาจนเชื่อมติดต่อกับตัวเขื่อนทางฝั่งซ้าย มาจนถึงเดือนเมษายน 2508  ได้ถมดินตัวเขื่อนถึงระดับ + 82  เมตร ( ร.ท.ก. ) หรือสูงจากฐานเขื่อนตอนที่ลึกที่สุดขึ้นมาได้  34  เมตร จึงได้เริ่มทำการเก็บกักน้ำในอ่างดังได้กล่าวมาแล้วในงานสร้างท่อส่งน้ำ  การถมดินได้ทำต่อมาจนถึงระดับสันเขื่อนเป็นอันเสร็จเรียบร้อยในเดือนธันวาคม 2508  รวมระยะเวลาถมดินตัวเขื่อน 3 ปี กับ 3 เดือน เป็นปริมาตรดินและวัสดุต่างๆ ที่ใช้สร้างเขื่อน  3,425,000  ลูกบาศก์เมตร

2.3. ทางระบายน้ำล้น (Spillway )

            อยู่ทางฝั่งขวาของแม่น้ำ ระหว่างตัวเขื่อนปิดช่องเขาขาดแห่งที่ 1 และแห่งที่ 2  สันทางระบายน้ำอยู่ที่ระดับ + 99  เมตร   ( ร.ท.ก. ) มีความยาว 110  เมตร  ทางระบายน้ำนี้ มีตอนที่ต้องตัดผ่านช่องเขายาวประมาณ 205  เมตร และมีส่วนที่ต้องตัดลึกที่สุด 43  เมตร

                      งานถางป่าบริเวณทางระบายน้ำได้เริ่มในเดือนกรกฎาคม 2505 และได้เริ่มระเบิดหินในเดือนกันยายน 2505 โดยระเบิดจากตอนบนลงมาหาระดับที่ต้องการ เป็นจำนวนหินที่ระเบิด 511,000 ลูกบาศก์เมตร หินจำนวนนี้ได้นำไปถมตัวเขื่อนในเขต ( Zone ) ที่กำหนดไว้ และถมลาดของตัวเขื่อนให้มั่นคงแข็งแรงไม่ทะลายเมื่อถูกกระแสน้ำและน้ำฝนกัดเซาะที่สันทางระบายน้ำได้เทคอนกรีตกว้าง  8  เมตร  ตลอดความยาวของสันเขื่อนและลาดตลิ่งในแนวสันทางระบายน้ำ ทั้งสองข้างเป็นคอนกรีต  420  ลูกบาศก์เมตร  นอกจากนี้ยังได้ถมคันดินฝั่งซ้ายของร่องระบายตอนท้ายน้ำมาจดตัวแม่น้ำเดิมอีก  180,000  ลูกบาศก์เมตร  ทางระบายน้ำล้นนี้ได้เสร็จเรียบร้อยในเดือนเมษายน 2509

2.4 เขื่อนปิดช่องเขาขาดแห่งที่ 1 ( Dike No. 1 )

                        อยู่ทางฝั่งขวาของแม่น้ำห่างจากเขื่อนใหญ่ออกไป 170  เมตร  เป็นเขื่อนดินแบบเดียวกับเขื่อนใหญ่

                                                เขื่อนนี้สูง                                                                                              36                  เมตร

                                                ความยาวตามสันเขื่อน                                                          305                  เมตร

                                                สันเขื่อนกว้าง                                                                                     8                    เมตร

                                                ฐานตอนที่กว้างที่สุด                                                            160                    เมตร

                                                ระดับสันเขื่อนเท่ากับเขื่อนใหญ่ คือ            +    106                     เมตร ( ร.ท.ก. )

                        งานได้เริ่มในปี 2506  โดยเริ่มถางป่าและเปิดหน้าดินบริเวณฐานเขื่อนในเดือนมกราคม เริ่มเจาะร่องแกนดินเหนียวในเดือนกรกฎาคม เริ่มอัดฉีดน้ำปูนฐานราก และเริ่มถมดินในเดือนธันวาคมปีเดียวกันนั้น การถมดินได้ถมสลับกับเขื่อนใหญ่ แต่เนื่องจากต้องนำเครื่องจักรเครื่องมือไปเร่งงานเขื่อนใหญ่ การถมดินเขื่อนนี้จึงมาเสร็จในเดือนมกราคม 2509 หลังเขื่อนใหญ่ไป 1 เดือน รวมระยะเวลาการถมดินตัวเขื่อน 2 ปี กับ 6 เดือน เป็นปริมาตรดินและวัสดุต่างๆ  704,000  ลูกบาศก์เมตร  

2.5 เขื่อนปิดช่องเขาขาดแห่งที่ 2  ( Dike No. 2 )

            อยู่ทางฝั่งขวาสุดของแม่น้ำ ห่างจากทางระบายน้ำออกไป 400  เมตร เป็นเขื่อนดินแบบเดียวกับเขื่อนใหญ่ปิดช่องเขาขาดแห่งที่ 1

                                                เขื่อนนี้สูง                                                                                24               เมตร

                                                ความยาวตามสันเขื่อน                                             225               เมตร

                                                สันเขื่อนกว้าง                                                                          8                เมตร

                                                ฐานตอนที่กว้างที่สุด                                                  100               เมตร

                                                ระดับสันเขื่อนเท่ากับเขื่อนใหญ่ คือ     + 103               เมตร ( ร.ท.ก. )

                        การที่กำหนดระดับสันเขื่อนไว้เพียงนี้ ก็เพื่อให้น้ำหลากที่มีมากกว่า 1,380  ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที เพียงชั่วครั้งคราว ได้ไหลข้ามไปได้ เป็นการช่วยทางระบายน้ำล้นระบายน้ำอีกทางหนึ่ง มิฉะนั้น สันทางระบายน้ำล้นจะต้องยาวมาก และความกว้างของช่องระบายน้ำล้นนั้น ก็จะต้องกว้างมากขึ้น ทั้งนี้ เป็นการประหยัดราคางานลง

งานถางป่าและเปิดหน้าดินบริเวณฐานเขื่อน ได้เริ่มในต้นปี 2508 งานเจาะร่องแกนดินเหนียว เริ่มในเดือนกันยายน 2508 และได้เริ่มถมดินตัวเขื่อนในเดือนธันวาคม ปีเดียวกัน การถมดินเขื่อนนี้ใช้เวลาเพียง  3  เดือนเท่านั้น คือถมเสร็จในเดือนกุมภาพันธ์  2509  เป็นปริมาตรดินและวัสดุต่างๆ   188,000  ลูกบาศก์เมตร

ที่มา: จากโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาเพชรบุรี